Dipheretlhego tsa letso kwa Chicago ka 1919

Dipheretlhego tsa letso kwa Chicago ka 1919 e ne e le kgotlhang e e setlhogo magareng ga basweu ba Amerika le bantsho ba Amerika e e simolotseng kwa South Side ya Chicago, Illinois, ka Phukwi a le masome mabedi le bosupa mme ya fela ka Phatwe a le gararo, 1919. Ka nako ya dipheretlhego, batho ba le masome mararo le boferabobedi ba ne ba tlhokafala (masome a mabedi le boraro ba le bantsho le ba le lesome le botlhano ba basweu). Mo bekeng eo, dikgobalo tse di bakwang ke dikgotlhang tsa go rotlhela di ne di le makgolo a matlhalo le masome a mararo le bosupa, bobedi-mo-borarong ya bantsho le bongwe-mo-borarong ya basweu; mme baagi ba ba magareng ga sekete le kete tse pedi, bontsi jwa bone e le bantsho, ba ne ba latlhegelwa ke magae a bone. Ka ntlha ya tirisodikgoka e e tswelelang le ditlamorago tse di anameng tsa itsholelo, e tsewa e le dipheretlhego tse di maswe thata le dikhuduego tsa selegae go ralala Amerika ka nako ya 'Red Summer' ya 1919, e e bidiwang jalo ka ntlha ya tirisodikgoka ya yona ya semorafe le ya badiri. Gape e ne e le nngwe ya dipheretlhego tse di maswe thata mo ditsong tsa Illinois.

Mo tshimologong ya 1919, tikologo ya loago ya sepolotiki ya Chicago go dikologa setshaba sa yone sa bantsho se se golang ka bonako e ne e le nngwe ya dikgotlhang tsa semorafe tse di bakilweng ke bosemorafe jo bo sa feleng, kgaisano magareng ga ditlhopha tse dintsha, go phutlhama ga itsholelo le diphetogo tsa loago tse di bakilweng ke Ntwa ya Lefatshe ya ntlha. Ka khudugo e kgolo, diketekete tsa Baafrika ba Amerika go tswa kwa borwa jwa Amerika ba ne ba nna gaufi le mafelo a bafaladi ba Yuropa kwa South Side ya Chicago, gaufi le ditiro mo madirelong a diphologolo, madirelo a go paka nama le madirelo. Le fa go ntse jalo, Ba-Ireland ba bogologolo ba ne ba sireletsa ka bogale baagisani ba bone le maatla a bona a sepolotiki kgatlhanong le botlhe ba ba sa tswang go goroga. Morago ga Ntwa ya Lefatshe ya ntlha le dikgotlhang tsa selegae di ne tsa gola mo mebarakeng ya badiri le ya matlo. Go tlala le go oketsega ga kganetso ya Aferika le Maamerika kgatlhanong le kgethololo ya semorafe, segolo thata ke bagale ba ntwa, go ne ga nna le seabe mo kgotlhang ya semorafe, fela jaaka ditlhopha tsa merafe ya basweu tse di sa thibelwang ke mapodisi.

Pheretlhogo e e ne ya nna teng ka nako ya mogote wa selemo ka polao ya ga Eugene Williams wa dingwaga di le lesome le bosupa, mosha wa Moafrika wa Amerika yo ka phoso a neng a tsene mo lefelong la go thuma la basweu kwa lotshitshing lo lo tlhaotsweng ka tsela e e seng ga semmuso gaufi le 29th Street.[tsebe e ya tlhokega] Setlhopha sa basha ba MaAferika a Amerika ba ne ba tlola go tswa mo sekepeng sa dimetara di le lesome le bone ka boferabongwe se ba neng ba se agile. Fa sekepe seo se ne se kgweetsa mo lefelong le le seng la semmuso la ‘lotshitsi le lesweu’, motho mongwe yo mosweu yo o neng a ya le foo o ne a galefa; o ne a simolola go tika makau ka majwe, a itaya Williams, mo go neng ga dira gore mosha yo a nwele. Fa batho ba bantsho ba ne ba ngongorega ka gore basweu ba ne ba ba tlhasela, thubakanyo e ne ya oketsega mo mafelong a boagisani. Dikgotlhang magareng ga ditlhopha di ne tsa tsoga ka bonako, mo go neng ga nna malatsi a dikhuduego. Baagisani ba bantsho gaufi le mafelo a basweu ba ne ba tlhaselwa, ditlhopha tsa basweu di ne tsa tsena mo mafelong a bantsho, mme badiri ba bantsho ba ba yang le go boa kwa tirong ba ne ba tlhaselwa. Ka nako eo, batho bangwe ba bantsho ba ne ba rulaganya go ganetsa le go sireletsana, mme bangwe ba basweu ba ne ba batla go thusa baagi ba bantsho, mme Lephata la Sepodisi la Chicago gantsi le ne le itlhokomolosa ntwa. Ratoropo wa Chicago William Hale Thompson o ne a na le motshameko wa brinksmanship le Mmusi wa Illinois Frank Lowden o o ka nnang wa gakatsa dikhuduego, ka gonne Thompson o ne a gana go kopa Lowden go romela Illinois Army National Guard malatsi a le mane, le fa Lowden a ne a biditse batlhokomedi, ba rulagantswe mo dibetsaneng tsa Chicago mme ba ipaakanyeditse go thusa.

Morago ga dikhuduego, Lowden o ne a bitsa Chicago Commission on Race Relations, komiti e e sa tseyeng letlhakore, go batlisisa dilo tse di bakang le go akanya ditharabololo tsa dikgotlhang tsa semorafe. Bokhutlo jwa bone bo gatisitswe ke University of Chicago Press jaaka The Negro in Chicago: A Study of Race Relations and a Race Riot. Tautona wa Amerika Woodrow Wilson le Congress ya Amerika ba ne ba leka go rotloetsa melao le mekgatlho go fokotsa go se utlwane ga letso kwa Amerika. Mmusi Lowden o ne a tsaya dikgato di le mmalwa ka kopo ya ga Thompson go tima dikhuduego le go rotloetsa kutlwano e kgolo morago ga yone. Dikarolo tsa ditiro tsa Chicago di ne tsa tswalwa malatsi a le mmalwa ka nako le morago ga dikhuduego go emisa kopano magareng ga ditlhopha tse di ganetsanang. Thompson o ne a dirisa kamano ya gagwe le dikhuduego go tlhotlheletsa ditlhopho tsa sepolotiki tsa moragonyana. Nngwe ya ditlamorago tse di nnelang ruri e ka tswa e ne e le ditshwetso mo ditshabeng tsa basweu le bantsho go batla pharologano e kgolo ya semorafe.