Komiti ya Boammaaruri le Tshwarelo (Aforika Borwa)

Khomišene ya Nnete le Tshwarelo (TRC) e ne e le kgotla e e tshwanang le ya bosiamisi jwa pusetso[1] e e neng ya kgobokanngwa mo Afrika Borwa ka 1996 morago ga bokhutlo jwa tlhaolele.[a] E ne ya letlelelwa ke Nelson Mandela mme e eteletswe pele ke Desmond Tutu, komiti e ne ya laletsa basupi ba ba neng ba lemogiwa jaaka batswasetlhabelo ba ditshwanelo tsa botho go neela dipolelo ka ga maitemogelo a bona, mme ya tlhopha bangwe go reetsa kwa dikgotlatshekelong tsa setšhaba. Gape batho ba ba neng ba dirisa dikgoka ba ne ba ka neela bosupi le go kopa gore ba se ka ba sekisiwa mo dikgotlatshekelong tsa selegae le tsa dikebekwa.

Institute for Justice and Reconciliation e ne ya tlhomiwa ka 2000 jaaka mokgatlho o o tsayang maemo a TRC.

Go tlhamiwa le taolelo

TRC e ne ya tlhomiwa go ya ka Molao wa Tsweletso ya Kopano ya Bosetšhaba le Poelano, wa Nomoro ya 34 wa 1995, mme e ne e le kwa Cape Town. Dipuisano tseno di simolotse ka 1996. Taelo ya khomišene e ne e le go neela bosupi, go rekota, le mo mabakeng mangwe go neela batho ba ba dirileng ditiro tsa tlolomolao tse di amanang le go gatakwa ga ditshwanelo tsa botho, mmogo le go duela le go busetsa batho ba ba neng ba dirilwe molato mo maemong a bone. Re ne ra tlhoma gape le rejisetara ya poelano gore Maaforika Borwa a a tlwaelegileng a a neng a batla go supa kutlobotlhoko ka ntlha ya go retelelwa ga nako e e fetileng le ona a ka supa boikotlhao jwa ona. [ 4]: 219

TRC e ne e na le maloko a le mmalwa a maemo a a kwa godimo, go akaretsa Moarekabishopo Desmond Tutu (modulasetulo), Alex Boraine (motlatsa modulasetulo), Sisi Khampepe, Wynand Malan, Klaas de Jonge le Emma Mashinini.

Taolo ya TRC e ne ya nonotshiwa ke Tutu ka mowa wa kakanyo ya selegae ya Seaforika ya Ubuntu, e e ratang go ranolela go kgabaganya ditso jaaka temogo ya semoya ya go golaganngwa ga rona jaaka lelapa la batho; mme segolo thata mo puong ya SeXhosa, gore mmogo, re dira batho ba bangwe. [ 5]

Dikomiti

Tiro ya TRC e ne ya dirwa ka dikomiti di le tharo:[6]

• Komiti ya Ditshwanelo Tsa Batho e ne ya batlisisa ka go gatakwa ga ditshwanelo tsa batho go go diragetseng magareng ga 1960 le 1994.
• Komiti ya go Baakanya le go Tsosolosa e ne ya laelwa gore e busetse batho seriti le go dira dikakantsho tsa go ba thusa go ba tsosolosa.
• Komiti ya Tshwarelo ya Batho e ne ya sekaseka dikopo tsa batho ba ba neng ba kopa go itshwarelwa go ya ka Molao ono.

Tsamaiso

Dipuisano tsa phatlalatsa tsa Komiti ya Ditshwanelo tsa Botho le Komiti ya Tshwarelo ya Batho di ne tsa tshwarelwa mo mafelong a le mantsi go dikologa Afrika Borwa, go akaretsa Cape Town (kwa Yunibesithing ya Kapa Bophirima), Johannesburg (kwa Central Methodist Mission), le Randburg (kwa Rhema Bible Church).

Khomišene e ne e neetswe thata ya go neela batho ba ba neng ba dira ditiro tse di sa siamang ka nako ya puso ya tlhaolele tetla ya go ba itshwarela, fa fela e le gore ditiro tsa bone di ne di tlhotlhelediwa ke dipolotiki, di tsamaelana le maemo a bone, e bile motho yo o batlang go itshwarelwa a ile a senola ka botlalo. Gore ba se ka ba atlholwa ka tsela e e sa siamang, go ne go se na letlhakore lepe le le neng le sa tshwanela go tlhagelela fa pele ga komiti eo. Khomišene eno e ne ya utlwa dipego tsa go gatakelwa ga ditshwanelo tsa batho mme ya sekaseka dikopo tsa go itshwarelwa tse di neng di tswa mo matlhakoreng otlhe, go simolola ka puso ya tlhaolele go ya go masole a kgololesego, go akaretsa le African National Congress.

Dipalo

Khomišene e fitlhetse fa go ne go na le dintsho tsa sepolotiki di le 7000 ka fa tlase ga puso ya tlhaolele magareng ga 1948 le 1989. 73 ya dintsho tseno e ne e le mo kgolegelong fa e le mo diatleng tsa sepodisi sa pabalesego.[ Batho ba ba fetang 19,050 ba ne ba nna batswasetlhabelo ba ditshwanelo tsa botho tse di neng di gatakilwe thata. Go ne ga bonwa batho ba bangwe ba le 2 975 ba ba neng ba bolailwe ke batho ba ba neng ba kopa gore ba itshwarelwe. Fa go ne go begwa dipalo tse, Khomišene e ne ya supa maswabi a yone gore go ne go na le go kopana go gonnye thata ga batswasetlhabelo magareng ga bao ba batlang pusetso le bao ba batlang tshwarelo.[ 9]

Palogotlhe ya dikopo tsa boitshwarelo di le 5,392 di ne tsa ganwa, go neelwa fela 849 mo go tse 7,111 (e e akaretsang palo ya ditlhopha tsa tlaleletso, jaaka "tse di gogilweng").[ 10]

Botlhokwa le ditlamorago

Tsela e TRC e neng e gatelela poelano ka yone e ne e farologane thata le tsela e e neng e dirisiwa ka yone kwa ditshekong tsa Nuremberg le ka dikgato tse dingwe tsa go fedisa Bonasi. Mmuso wa pele wa koporasi wa Afrika Borwa o ile wa kgetha ho batla tshwarelo ho ena le qoso, le puseletso ho ena le boiphetetso. [ 11]

Go na le dikakanyo tse di farologaneng malebana le kafa mokgwa wa go busetsa tshiamiso ka tsela e e siameng o leng mosola ka teng (jaaka o dirisiwa ke Truth and Reconciliation Commission) fa o bapisiwa le mokgwa wa go busetsa tshiamiso ka tsela e e siameng, o ditsheko tsa kwa Nuremberg e leng sekai sa one. Mo patlisisong nngwe ya patlisiso, [1] go dira sentle ga TRC go ne ga lekanngwa mo maemong a a farologaneng:

• Mosola wa yone mo go netefatseng se se diragetseng ka nako ya puso ya tlhaolele ("go senola boammaaruri")
• Maikutlo a go letlana a a ka amanngwang le Khomišene
• Ditlamorago tse di siameng (tsa mo gae le tsa boditšhabatšhaba) tse di tlisitsweng ke Khomišene (ke gore mo tikologong ya sepolotiki le ya ikonomi ya Aforika Borwa).

Mo patlisisong e e dirilweng ke Orlando Lentini, maikutlo a ditlhopha di le tharo tsa merafe a ne a lekanyetswa mo patlisisong e: Basweu ba ba buang Seesemane ba Aforika Borwa, Ba-Afrikanere le Ba-Xhosa. 12] Go ya ka babatlisisi, batsayakarolo botlhe ba ne ba lemoga gore TRC e na le bokgoni jwa go senola boammaaruri, mme ka selekanyo se se farologaneng, go ikaegile ka setlhopha se go buiwang ka sone.

Go farologana ga megopolo e e malebana le go nna le matswela go ka bakwa ke tsela e setlhopha sengwe le sengwe se neng se leba ditsamaiso tseno ka yone. Bangwe ba ne ba di leba e le tse di seng boammaaruri gotlhelele, ka gonne batho ba le bantsi ba ne ba bua maaka gore ba se ka ba tsena mo mathateng fa ba ntse ba itshwarelwa melato ya bone. (Khomišene e ne e tla itshwarela bangwe ka ntlha ya bokete jwa melato e ba e dirileng.) Bangwe ba ne ba bolela gore ditsamaiso tseno di ne di ba thusa fela go ba gakolola dilo tse di tshosang tse di neng tsa diragala mo nakong e e fetileng fa ba ne ba ntse ba leka go lebala dilo tse di ntseng jalo. Ka jalo, bokgoni jwa TRC jwa go fitlhelela dilo tseo ka fa gare ga sereto sa yona bo santse bo ka ganetsanwa.[ 12]

Tshedimosetso e e gatisitsweng ke metswedi ya dikgang

Kwa tshimologong ditheetso di ne di rulaganyeditswe go nna kwa ntle ga dikgoreletsi, mme go tsereganya ga mekgatlho e e seng ya puso e le 23 kgabagare go ne ga atlega go dira gore metswedi ya dikgang e kgone go bona ditheetso. Ka April 15, 1996, National Broadcaster ya Afrika Borwa e ne ya gasa diura tsa ntlha tse pedi tsa kgetsi ya ntlha ya komiti ya ditshwanelo tsa batho ka tlhamalalo. Ka madi a puso ya Norway, radio e ne ya tswelela go gasa ka tlhamalalo. Ditsheko tse dingwe tse di neng di le mo maemong a a kwa godimo, tse di jaaka ya ga Winnie Mandela, le tsone di ne tsa gasiwa ka tlhamalalo mo thelebisheneng.

Dipuisano tse dingwe tse di neng di setse di ne di bontshiwa mo thelebisheneng Sontaga sengwe le sengwe, go tloga ka April 1996 go ya go June 1998, mo dikgaolong tsa ura e le nngwe tsa Pego e e Kgethegileng ya Truth Commission. Lenaneo le ne le neetswe ke mmegadikgang wa Afrikaner Max du Preez, yo e neng e le morulaganyi wa Vrye Weekblad. 13] Batlhagisi ba lenaneo ba ne ba akaretsa Anneliese Burgess, Jann Turner, Benedict Motau, Gael Reagon, Rene Schiebe le Bronwyn Nicholson, mothusi wa tlhagiso.[ 14]

Mo botaking le mo setsong se se tumileng

Filimi

Go dirilwe difilimi di le mmalwa ka komiti eno:

Ditshwantsho tsa baesekopo

• Go Lebana le Boammaaruri (2006) ka Steve York. E gatisitswe ke United States Institute of Peace.
• Facing the Truth (1999) e e kwadilweng ke Bill Moyers. Motseletsele wa dikarolo tse pedi wa PBS.[ 15]
• Long Night's Journey into Day (2000) by Frances Reid.[ 16] O ne a gapa sekgele sa Grand Jury Prize sa documentary e e gaisang kwa Sundance Film Festival.

Difilimi tsa metshameko

• Boitshwarelo (2004) ka Ian Gabriel. Filimi ya Afrika Borwa, e na le motshameki wa Aforika Borwa Arnold Vosloo jaaka lepodisi la maloba le le tlontlolotsweng le le batlang boitshwarelo go tswa go balelapa la molweladiphetogo yo a mmolaileng ka fa tlase ga puso ya tlhaolele. Ke na le Quanita Adams le Zane Meas.
• In My Country (2004). Filimi e e kgatlhang e e theilweng fela mo bukeng ya Country of My Skull, e e kwadilweng ka 1998 ke Antjie Krog e e neng e bua ka pego ya gagwe ya ditheetso. Ke na le Samuel L. Jackson le Juliette Binoche.
• Lerothodi le Lehibidu (2004). Filimi e e theilweng mo bukeng ya sereto se se tshwanang e e kwadilweng ke mokwadi wa mo Afrika Borwa e bong Gillian Slovo. Ke na le Hilary Swank, Jamie Bartlett le Chiwetel Ejiofor.
• Lekwalo la Lorato la SeZulu (2004). Ke filimi ya ga Ramadan Suleman, e e tshamekilweng ke Pamela Nomvete.
• The Forgiven (2018). Filimi ya ga Roland Joffé, e e tshamekilweng ke Forest Whitaker jaaka Desmond Tutu le Eric Bana jaaka Piet Blomfeld.