Thuto
Pego e, e nnyane. O ka thusa Wikipedia ka go e oketsa.
Thuto (Segerikeng: παιδεία, Selatineng: educatio) ke thulaganyo ya go fetisa kitso le bokgoni, gammogo le go tlhabolola mekgwa ya botho. Thuto ya semmuso e diragala mo thulaganyong e e rulagantsweng ya thulaganyo, jaaka dikolo tsa setshaba, tse di obamelang kharikhulamo. Thuto e e seng ya semmuso le yone e na le mokgwa o o rulagantsweng mme e diragala kwa ntle ga sekolo se se tlwaelegileng, fa thuto e e seng ya semmuso e akaretsa go ithuta go sa rulaganngwa go tswa mo maitemogelong a letsatsi le letsatsi. Thuto ya semmuso le e e seng ya semmuso e kgaogantswe ka magato a a jaaka thuto ya bana ba bannye, thuto ya poraemari, sekontari le thuto e e kwa godimo. Ditlhopha tse dingwe di sekaseka mekgwa ya go ruta, go akaretsa mekgwa e e ikaegileng ka morutabana le e e ikaegileng ka baithuti, gammogo le dithuto tse di jaaka thuto ya saense, thuto ya puo le thuto ya mmele. Mo godimo ga moo, lefoko 'thuto' le ka kaya maemo a tlhaloganyo le dinonofo tsa batho ba ba ithutileng, gammogo le thuto ya akatemi ya ditiragalo tsa thuto.
Tlhaloso e e tlhomameng ya thuto e a ganetsanwa, mme go na le go sa dumalane ka maikaelelo a thuto le gore thuto e farologana go le kana kang le go ruta ka go rotloetsa go akanya ka tsela e e masisi. Go sa dumalane gono go ama tsela e go lemogiwang, go lekanngwang le go tokafadiwa ga mefuta e e farologaneng ya thuto ka yone. Totatota, thuto e dira gore bana ba nne le seabe mo setšhabeng ka go ba ruta mekgwa le ditekanyetso tsa setso, e ba naya bokgoni jo bo tlhokegang gore ba nne maloko a a nang le mosola mo setšhabeng. Ka go dira jalo, e rotloetsa kgolo ya ikonomi le go dira gore batho ba itse ka mathata a mo lefelong la bone le a lefatshe lotlhe. Ditheo tse di rulagantsweng di na le seabe se segolo mo thutong. Ka sekai, dipuso di tlhoma melao ya thuto go tlhomamisa dinako tsa go tsena sekolo, thulaganyo ya go ithuta le dilo tse di tlhokegang gore bana ba tsene sekolo. Mekgatlho ya boditšhabatšhaba, e e jaaka UNESCO, e ile ya nna le seabe se segolo mo go rotloetseng gore bana botlhe ba nne le thuto ya poraemari.
Go na le dilo di le dintsi tse di amang katlego ya thuto. Dintlha tsa tlhaloganyo di akaretsa go tlhotlhelediwa ke sengwe, botlhale le botho. Dilo tse di amanang le loago, tse di jaaka maemo a loago le ikonomi, lotso le bong, gantsi di amanngwa le go tlhaolwa. Dintlha tse dingwe di akaretsa go nna le thekenoloji ya thuto, boleng jwa barutabana le go nna le seabe ga batsadi.
Lekala la thuto la motheo le le sekasekang thuto le bidiwa thuto ya thuto. E sekaseka ka botlalo mofuta wa thuto, maikaelelo a yone, diphelelo tsa yone le mekgwa ya go e tokafatsa. Dithuto tsa thuto di akaretsa dikarolo tse di farologaneng, go akaretsa filosofi, thutotlhaloganyo, thutoloago le ikonomi ya thuto. Mo godimo ga moo, e sekaseka ditlhogo tse di jaaka thuto e e bapisiwang, thuto ya go ruta le hisitori ya thuto.
Mo motlheng wa pele ga hisitori, thuto e ne e dirwa ka tsela e e sa rulaganngwang ka go buisana le go etsa. Fa ditšhaba tsa bogologolo di ne di simolola go tlhabologa, go tlhamiwa ga mokwalo go ne ga dira gore kitso e oketsege, mme seno sa dira gore go nne le phetogo go tswa mo thutong e e sa rulaganngwang go ya go e e rulagantsweng. Kwa tshimologong, batho ba maemo a a kwa godimo le ditlhopha tsa bodumedi ke bone fela ba neng ba kgona go bona thuto e e tlwaelegileng. Go tlhamiwa ga motšhini wa go gatisa mo lekgolong la bo15 la dingwaga go ne ga dira gore batho ba le bantsi ba kgone go bala le go kwala, mme seo sa dira gore batho ba le bantsi ba itse go bala le go kwala. Mo lekgolong la bo18 le la bo19 la dingwaga, thuto ya setšhaba e ne ya nna botlhokwa thata, e leng se se neng sa dira gore go nne le mokgatlho wa lefatshe lotlhe o o neng o batla gore batho botlhe ba nne le thuto ya poraemari, e e sa duelelweng e bile e patelesega go fitlha ba nna le dingwaga tse di rileng. Gone jaanong, mo e ka nnang diperesente di le 90 tsa bana ba dingwaga tsa go tsena sekolo sa poraemari mo lefatsheng lotlhe ba tsena sekolo sa poraemari.